‘ वारसा श्रद्धेचा ‘

मी आहे गोदावरी।  जन्मुनी ब्रह्मेश्वरी।

डोकाविते गंगाद्वारी। मिळविते मोकळा श्वास चराचरी॥ १॥

{ त्रिंबकेश्वर येथील ब्रह्मगिरी पर्वतावरील जटा मंदिर, गंगाद्वार ह्या ठिकाणी गोदावरी नदी उगम पावते. }

पृथ्वीमातेची मी लाडकी लेक। पुनरपि घेई गर्भसुख।

त्रिंबक जन्मातील हीच खरी मेख। अशी आहे मी द्विज एक॥ २॥

{ब्रह्मगिरी पर्वतशिखरावर उगम पावणारी गोदावरी नदी, भूमीगत होऊन त्रिंबकेश्वर येथील कुशावर्त कुंडात प्रगट होते. }

नासिक क्षेत्री सायंशोभा। सिंह राशी दिसे पश्चिम नभा।

शुक्र गुरु युतीची विहंगम आभा। सिंहस्थ चाहुली दिसे खगोल सभा॥ ३॥

 { दि. १४ जुलै २०१५पूर्वी   (सिंहस्थापूर्वी)  संध्याकाळी पश्चिम दिशेला लालसर रंगाचा गुरु व तेजस्वी शुक्र यांची युती विलोभनीय आकाशात दिसत होती.}

ही खगोल भेट मिळे द्वादश संवत्सरी। समीप असे अमावस्येची शुभ रात्री।

धाव घेशी मानवा मम मंदिरी। मिळविण्या पुण्य कुंभ जन्मभरी॥ ४॥

{ दर बारा वर्षांनी येणाऱ्या सिंहस्थात, नाशिक येथील गोदावरी मातेचे मंदिर वर्षभर खूले असते. सिंहस्थ संपल्यावर हे मंदिर १२ वर्षे बंद ठेवण्याची प्रथा आहे.}

ब्रह्मांड पुराण मांडते मम जन्मकुंडली। कृतयुगी दोन  लक्ष वर्षे संपली।

अवतरले मी गंगा शंकरजटेतली।अनुबंधित मी अमृतमंथनवेळी ॥५॥

 {पुराणांमध्ये आढळणारे गोदावरी नदीविषयीचे  संदर्भ}

निघाला मला शोधण्या गौतम ऋषी। तया हातूनी गोहत्त्या घडली कशी।

नियती खेळी पडला फशी। जगीचा भूगर्भ शास्त्रज्ञ शशी॥ ६॥

{ संदर्भ :- श्रीगुरुचरित्र अध्याय १३ - www.shrigurucharitra.com}

श्रद्धा नयनी दिसले  गंगाद्वारीचे गंगावतरण।दाखवी कुशावर्तीचे पुनरागमन।

करीते मी राजमहेन्द्री समर्पण। प्रवाहिते मम जगीचे उद्धरण॥ ७॥

{ आंध्र प्रदेशातील राजा मुंड्री (मराठी नाव राजमहेंद्री) जवळील काकीनाडा येथे गोदावरी नदी बंगालच्या उपसागराला  मिळते. }

गौतम ऋषीची होते मी वरदायिनी। श्रीगुरुचरित्रातील मी पाप क्षालनी।

सिंहस्थात समजतात मज पुण्य दायिनी। का करिता मम  जल प्रदुषणी॥ ८॥

{ ‘चराचरास उद्धारणारी गंगा’ असा  गौतम ऋषींनी गोदावरी नदीचा केलेला उल्लेख श्रीगुरुचरित्रांत आढळतो.

श्रीगुरुचरित्र काळात ‘गोदावरीत स्नान केल्याने पाप धुतले जाते’, अशी समाज मनाची धारणा दिसते.

नुकत्याच झालेल्या सिंहस्थ २०१५ मध्ये पुण्य प्राप्तीसाठी स्नान अशी श्रद्धा भाविकांमध्ये दिसली. }

गोहत्त्येतूनी लागला मम शोध। जलत्त्वातूनी घे जीवनी बोध।

सिंहस्थ आव्हाने होशील तू प्रबुद्ध। सिमेंट जंगल रोपणी होईन मी क्रुद्ध॥१०॥

{ गौतम ऋषींनी गोदावरी नदीचा उगम शोधला अशी पुराण कथा आहे. नदीच्या उगम स्थानी तसेच दोन्ही तीरांवरील सिमेंटची जंगले, नदीला पाण्याचा स्त्रोत कसा पुरवणार ? हिमालयात उगम पावणाऱ्या नद्यां व्यतिरिक्त इतर सर्व नद्यांना जमिनीत मुरणारे पावसाचे पाणी  पाण्याचा स्त्रोत पुरविते, असे भूगर्भ शास्त्र सांगते. }

जीवनी जीवन दान देई सरिता। पृथ्वीमातेच्या आम्ही दुहिता।

आमच्या जीवनी असे गुणभिन्नता। जलदान हिच आमुची ध्येय पूर्तता॥ ११॥

{ ‘गोदा स्नान, प्रवरा पान’ ही प्राचीन म्हण सांगते, गोदावरी नदीचे पाणी जड (Hard water) आहे तर प्रवरेचे पाणी पचनास सुलभ (Soft water)आहे. अशा प्रकारचे नैसर्गिक विविध गुणधर्म असलेल्या ह्या नद्या  कर्मयोगिनी आहेत. }

ऐकोनी गोदेचे हे संकिर्तन ।करावे जलसाक्षर सकल जन ।

    संवर्धताची पर्यावरण तंत्र ।मिळेल जगीचा स्मार्ट मंत्र ॥१२॥

{  सिंहस्थातील श्रद्धेचा महापूर संपून,  देशात सध्या स्मार्ट सिटीचे वारे वहात आहेत. गाव, शहर, नगरपरिषद, नगरपालिका, महानगरपालिका अशा स्थित्यंतरातून विकसीत होणाऱ्या स्थानांना स्मार्ट सिटीचे वेध लागले दिसतात. गाव ते स्मार्ट सिटी अशी वाटचाल करणारा सर्वसामान्य भारतीय, वाडा संस्कृतीतून चाळीत, चाळीतून बंगलीत (चार खोल्यांच्या छोटेखानी बंगल्यात), नंतर फ्लॅट, फ्लॅट मधून रो हाऊस अशा बदलातून जात असताना, तुळशीचे रोप मात्र बरोबर घेऊन जाताना दिसतो. घरापुढे जागा असेल तर तुळशी वृंदावन, अन्यथा बाल्कनीच्या कठड्यावर डब्यात तुळस लावतो. }

पर्यावरणाकडे नेणारा हा  सांस्कृतिक वारसा जपल्यास, ‘स्मार्ट सिटीतील आर्ट’ उपभोगता येईल.

॥ ॐ श्रीगुरुदेवदत्त॥
                             ---------- अनुराधा आठवले (घाणेकर), नाशिक